Izgleda da je porodična sklonost isprofilisala malenog Sidney Lumeta, koji je pošto se kao dijete amaterski bavio glumom u jidiš teatru, odlučio za studiranje iste na Univerzitetu Kolumbija. Izgleda da se ovaj pripremni period isplatio, jer su njegovi kasnije filmovi nominovani za 46 Oskara.
Nažalost dobili su ih samo “Murder In The Orinet Express”, “Dog Day Afternoon” i “Network”. Za režiju je nominovan četiri puta i to za filmove 12 Angry Men (1957), Dog Day Afternoon (1975), Network (1976) i The Verdict (1982). Oteli su mu ih David Lean (Bridge On The River Kwai), Miloš Forman (Flight Over The Cuckoos Nest), John Avildsen (Rocky) i Richard Attenborough (Gandhi). Zasluženo ili ne? Na prvu loptu bi se reklo da mu je makar dva puta nepravedno izmakao zlazni kipić. Bilo kako bilo, morao se zadovoljiti onim utješnim, Oskarom za životno djelo, koji mu je uručen 2005. godine.
Nakon studentskih dana. te povratka iz Drugog svjetskog rata (dane proveo za radarom stacioniran u Indiji i Burmi) Lumet je nastavio svoju karijeru. Radio je kao režiser manjih pozorišnih produkcija. Nakon tog iskustva počinje 1950. režirati na televiziji. U šest godina posvećenih televiziji, ostvario je niz prvorazrednih serija kao što su: Alcoa Theatre i Goodyear Playhouse. On je jedan od dobro poznate ekipe holivudskih režisera koji su obilježili rane dane novog medija.
Grupa koju su osim njega činili Arthur Penn (Bonnie and Clyde, 1967), George Roy Hill (Butch Cassidy and the Sundance Kid, 1969), John Frankenheimer (The Manchurian Candidate, 1962), Arthur Hiller (The Hospital, 1971), Franklin J. Schaffner (Patton, 1970), Norman Jewison (In the Heat of the Night, 1967), Robert Mulligan (To Kill a Mockingbird, 1962), Martin Ritt (Hud, 1963) i Sam Peckinpah (The Wild Bunch, 1969) donijela je filmu više nego što je iko očekivao. Upravo ovo če ga preporučiti Henry Fondi koji mu je 1957. ponudio režiju svoga debitantskog scenarističkog projekta, intrigantne sudske drame “12 gnjevnih ljudi”. Ovaj film će obilježiti Lumetov rad i život za sledećih pola vijeka.
Prema Enciklopediji Hollywooda, on je jedan od najplodnijih reditelja moderne ere. U prosjeku je snimao više od jednog filma godišnje, a ostao je poznat po sposobnosti da privuče velike glumce. Njegov odnos prema glumcima je ostao kao jedan od najiskrenijih, ali i najplodonosnijih. Ostalo je zabilježeno da je čak i od glumaca kakvi su Vin Diesel, Don Johnson, James Spider, Keira Sedgwick… uspijevao izvući rezultate za koje mnogi nijesu ni slutili da postoje.
Bio je sklon igri, improvizaciji i čestim promjenama scenarija. Mnogi ističu da odmah poslije ljubavi prema glumcima, dolazi njegova strast vezana za scenarije. Književna djela, biografije, pozorišni komadi u njegovim rukama su dobijali potpuno novi život. Bio je oduševljen nečim od čega većina režisera bježi – dugim dijalozima. Neka od njegovih najboljih djela poput filmova “Network” ili “Equus” inkorporirala su u sebe glomazne dijaloške blokove koji bi pojeli manje sigurnog režisera. Od njih Lumet će napraviti nezaboravne reference.
Još jedna velika ljubav mu je bio New York. “New York je stvarnost. Hollywood je zemlja fantazije” – često je govorio. Među njegovih 45 igranih ostvarenja našli su se idealistički problemski filmovi, adaptacije pozorišnih komada i romana (najveći dio njegovog opusa), napete melodrame i crne komedije. Najčešće se bavio društvom, socijalnim problemima i američkom kulturom. Iako većina kritičara zbog tema kojima se bavio Lumeta smatra za vječitog pesimistu, prije će biti da je on stvarao pod maskom prikrivenog optimiste. Ma koliko teške bile teme kojima se bavio, njegovi filmovi većinom ne ostavljaju gorak ukus u ustima, a često je u njima prisutna iskra ljubavi, razuma i pravde u čiju prevagu će uliti svoje nade. Iako je stvorio ogroman broj remek djela kojima se mogu pohvaliti samo rijetki hiper produktivni stvaraoci, Lumet nakon zenita koji doživljava sedamdesetih godina prošlog vijeka, polako zapada u šablone sa tek nekim vanserijskim filmom. I taman kada su svi bili sigurni da se Sidney Lumet zacementirao kao veteran starog Hollywooda koji ne uspijeva izbaciti ništa više od korektnog ostvarenja, niti se može snaći i prilagoditi novim vremenima, on snima jedan od boljih filmova u svojoj obimnoj karijeri. “Before The Devil Knows Your Dead” stavlja tačku na izuzetno plodan opus jednog od najvećih režisera svih vremena. Kratkim rezovima još jednom ćemo prizvati i ovlaš se prisjetiti nekih momenata koji su obilježili karijeru dugu više od pola vijeka.
12 ANGRY MEN (1957)
12 Gnevnih ljudi je jedan od najboljih naslova iz Hollywoodskih zlatnih godina. Scenario je pisan religioznom predanošću i godinama je analiziran i prepravljan (TV drama Reginald Rosea napisana 1954, film počeo sa snimanjem tri godine kasnije). Ostala je legenda da su na filmu radili probrani majstori, a uz Henry Fondu glumili pozorišno priznati glumci. Ono što je vrlo lako moglo postati najdosadniji debi svih vremena, zbog gotovo kompletnog filma koji se odvija u nekih 30 kvadrata prostorije za porotu, postalo je nezaobilazna stavka u karijeri svakog filmadžije i kolekciji svih filmofila. Od svih 95 minuta filma, 94 minuta se odvijaju u maloj sobi u kojoj jedva stane 12 ljudi. Vrućina, klaustrofobija, napetost, a kasnije i mržnja, ksenofobija, strah bi se mogli nazvati ravnopravnim akterima ovog brilijanta. Dijalozi su jednostavni, a opet neprocjenjivi. Rasprave o potencijalnom ubici, udaraju po svim porama američkog društva. Rose kreira atmosferu, prostor i likove koji jednostavno ne mogu imati bolju scenarističku potkovanost da sagrade briljantnu, inteligentnu i vjerovatno najbolju sudsku dramu svih vremena. Sidney Lumet i direktor fotografije Boris Kaufman (prije ovoga radio na “On the Waterfront” i “Baby Doll”) su svojom genijalnošću priču snimili i ispričali na najbolji mogući način. Sidney Lumet je u glavi imao sliku sobe koja se kako film odmiče sve više sužava. Film je snimljen iz 387 tejkova. Pola od njih se dešava u drugoj polovini filma, što dovoljno govori o ubrzanju tempa kako se donošenje presude bliži. Ovim je dodatno podcrtao užarenu atmosferu između porotnika. Lumet je, o čemu ponešto kaže i u svojoj knjizi “Making Movies” koristio filmske objektive veće fokusne dužine da bi iluzijom smanjivao sobu. Priča o ingenioznom korišćenju kamere u nivoima iznad očiju glumaca, u njihovoj visini i ispod nje raspoređenu u tri trećine filma je postala kult. S obzirom na ograničenu scenografiju, potpuno je normalno da je ovo film koji nose glumci.
12 ljudi, 12 karaktera. Potpuno običnih i svakidašnjih, a opet na svoj način tako kompleksnih. Matematičkom preciznošću Lumet je uspio da napravi jedan od najboljih filmova svih vremena. Vrhuncu sa samog početka karijere primaći će se tek par puta tokom svog rada. Film je doživio i dva rimejka. 1997. na četrdesetogodišnjicu originala William Friedkin je glavnu ulogu povjerio Jack Lemmonu. Deset godina kasnije Mihalkov će svoju verziju nazvati jednostavno “12” i kraju filma dati svoj pečat i jedno drugačije čitanje. Politička situacija i odnosi između Rusije i čečenskog naroda su priči dali još jedan iznenađujući obrt.
THE FUGITIVE KIND (1959)
„Fugitive Kind”, adaptacija je Tennessee Williamsove drame “Orpheus Descending”. Ovo je njegov četvrti dugometražni film koji je uspio donekle da ponovi slavu debija “12 Angry Men”. Antička tragedija sa Brandom u ulozi Orfeja, koji neplanirano pokušava da izbavi svoju ljubav (Annu Magnnani). Radnja je smještena u krajolik američkog juga koji sa likovima posrnulih, razvratnih, okrutnih i onih ogrezlih u zločin predstavlja jednu od boljih predstava Euridikinog pakla na zemlji. Dok Manjanijeva uspijeva da iznese svoju rolu, ujedno najkompleksniju u ovom ostvarenju, Brando ostaje zapetljan između njegovih likova iz Strablerovog “A Wild One” i “A Streetcar Named Desire” Kowalskog. Gotovo nezapaženi biser ovog ostvarenja je sporedna uloga Victor Jorya, muža glavne heroine – potpuna inkarnacija đavola.
Jedan od najupečatljivijih elemenata filma „Fugitive Kind” je i Boris Kaufmanovo majstorstvo na mjestu direktora fotografije, koji je sa Lumetom od njegovog debija iz 1957. (sarađivaće na još nekoliko filmova do 1968. i “Bye Bye Braveman”). Pravi udžbenički, ali svojom klasičnom ljepotom nenadmašan, Kaufmanov trik se može primjetiti u sceni u kojoj Tenesee Williams kroz Brandova usta priča priču o ptici koja beskrajno leti i luta, te silazi na zemlju tek u momentu smrti. Svijetlo koje igra u pozadini da bi se sakupilo na licu pripovjedača jednako igra ulogu koliko i Teneseeve riječi. Lumet je ispratio ovu igru kompleksnim pokretima kamere, a njegova odluka da različite karaktere snima kamerom sa različitim sočivima je uspjela da se uklopi sa Kaufmanovim majstorijama.
PAWNBROKER (1964)
„Pawnbroker” nam donosi Lumeta koji istražuje naknadne efekte nacističkih logora na prvoj generaciji preživjelih Jevreja koji su se sklonili u Americi. Ovdje po nekima leži veličina ovog filma koji se među prvim pozabavio tematikom holokausta, ali ako se prisjetimo da je čak i jugoslovenska kinematografija četiri godine prije ovog iznjedrila „Deveti krug”, ostaje veliki znak pitanja na kraju ove konstatacije. Lumet je još uvijek u svojoj ranoj fazi, prima uticaje sa svih strana, a ovdje su najvidljiviji oni evropski, naročito francuskog Novog talasa koji se savršeno uklapaju u flešbekove vlasnika zalagaonice – izgašenog sredovječnog mizantropa, zatvorenog u sebe.
Jedna od centralnih tema je i kreiranje tih ličnih zatvora. Nažalost Lumet nije uspio da do potpunosti zaokruži ovu dramu, pa se nedovršenost priče i gotovo svih sporednih karaktera provlači do samog kraja filma. Majstorstvo i čistu poeziju pak pokazuje u momentima prisjećanja glavnog protagoniste, u sceni sa obnaženom prostitutkom i drugoj, koja se dešava u natrpanom metrou, kada Sol Nazerman (Rod Steiger) doziva u sjećanje prisilno prostituisanje sopstvene žene i smrt sina pod nogama svog naroda u transportnom vagonu na putu za logor. Ovi flešbekovi se pojačavaju, traju duže kako film odmiče, a godišnjica smrti njegove porodice bliži. Koliko su efektni ovi njegovi kadrovi govori ogromni uticaj koji su flešbekovi „Pawnbrokera”, pravljeni po Lumetovim kalupima, izvršili na cijeli okean reklama sa subliminalnim porukama. Režiser se izvinio javnosti zbog ovog potpuno nenamjernog uticaja.
Steiger je kao i veliki broj Lumetovih glumaca dospio do nominacije za Oskara, a njegova gluma je još jedan momenat vrijedan pažnje. Sa druge strane iritantna muzika Quincy Jonesa skreće pažnju sa najbitnijih kadrova ovog filma.