Da je A zerbejdžan fudbalska zemlja imali smo prilike da saznamo prije par godina, na ne tako prijatan nacin, ali zato slušajuci Azizu Mustafu Zadeh upoznacete na najprijatniji moguci nacin sve što treba da znate o ovoj istocno evropskoj i jugozapadno azijskoj zemlji. Aziza je rodena u Bakuu, glavnom gradu Azerbejdžana, u svijetu džeza i mugama (tradicionalna Azeri muzika). Rodena je u muzickoj porodici, tako da ne cudi što je svaki detalj njenog života prožet sa ova dva muzicka stila. Otac joj je cuveni Vagif Zadeh jedan od najvecih umjetnika Azerbejdžana, koji je pionir džez – mugama, tacnije prvi je covjek koji je spojio džez improvizacije sa tradicionalom.
Ako se pitate gdje je njegovo mjesto u svijetu džez muzike, reci cu vam da je rame uz rame sa velicinama kao što je Dizzy Gilespie, koji je za njegovu muziku na festivalu u Monaku 1978. rekao «to je muzika sa druge planete, muzika buducnosti». Moramo imati na umu da je biti iz te zemlje, a biti na ovakvom festivalu, pa na njemu i pobijediti svojevrstan podvig, sa obzirom na poglede tadašnjeg SSSR-a na džez i slicne oblike umjetnickog izražavanja. Majka joj je takode jedan od prvih džez-mugam muzicara ove zemlje i prva koja je unijela pjevanje u ovaj stil. Nije ni cudo što je Aziza odabrala muziku za svoj život, iako se kao mala podjednako dobro bavila skoro svim vidovima umjetnosti.
Prvi koncert je imala u trecoj godini, kada je gostovala sa svojim glasovnim improvizacijama u jednoj od kompozicija njenog oca. Ipak dogadaj koji je vjerovatno zapecatio njenu sudbinu kao džez dive se desio tri dana prije njenog desetog rodendana (16. 12. 1979). Vagif je od strane moskovskih vlasti poslat u Taškent da održi koncert u cilju spajanja sovjetskih nespojivosti. «Sasvim slucajno» koncert se održava na muslimanski praznik – dan Ashura Huseina. Poslije svog stresa koji je doživio toga dana u skoro praznoj Sali u Taškentu, Vagif je pao pokošen srcanim udarom. Nedugo poslije ovoga desetogodišnja Aziza i njena majka napuštaju Azerbejdžan i svu pažnju usredsreduju na Azizino školovanje.
Iako je vec sa 17 bila internacionalno poznata, osvojivši Telonius Mank nagradu u Vašingtonu, svirajuci njegove kompozicije u svom mugam inspirisanom maniru, vježbanje muziciranja je nije mnogo privlacilo. Prepuštala se (što i danas radi) inspiraciji. Puštala bi da je ova odvede i nerijetko umjesto za klavir sjedala bi za slikarsko platno. «Ne razumijem šta znaci «vježbati», ali razumijem šta znaci inspiracija. Ne mislim da biste trebali dirati klavir kada nemate pravu inspiraciju. Sviracete loše… a to je grijeh.» Da li, vodena ovakvim i slicnim razmišljanjima, da li prepuštena sudbini, njena karijera se polako pocela razvijati pocetkom devedesetih. Bez pretencioznih naslova i buke, prvi cd, nazvan jednostavno Aziza Mustafa Zadeh je izašao 1991. i prikazao svijetu jedan novi Azerbejdžan. Iako ona nije bila u njemu, on je bio u njenoj muzici. Mugam je tu, džez je tu, ali i novi momenti takode. Vagifovu muziku je uspješno nadogradila avangardnom muzikom i dijelima ozbiljne muzike, narocito Baha i Šopena. Neka vas ne zaplaši ni džez ni Bah ni Šopen, uz malo mira razumijecete svaki ton. Povrh svega ovoga tu je i sket. Karakteristican nacin pjevanja besmislenih slogova, koji su tu iskljucivo radi docaravanja atmosfere. Zbog ovih nesvakidašnjih spojeva, vrlo brzo je našla svoje mjesto na svjetskoj džez sceni i vrlo je moguce da je poznatija u svijetu nego u domovini u koju se vraca i iz koje crpi inspiraciju kada joj god dozvole obaveze. O svojim numerama govori kao o muzickim meditacijama, što zaista i jesu. Malo – veliko putovanje Orijent Ekspresom.
Poslije drugog albuma (1993) Always, dolazi na red njen za sada vjerovatno najveci komercijalni uspjeh Dance of Death. Svjetska publika je bila zacudena kako su se uopšte imena poput saksofoniste Bill Evansa, basiste Stanley Clarka, bivšeg bubnjara Weather Reporta (izmedu ostalih) Omar Hakima našli na albumu jedne relativno poznate 25-godišnje azijatkinje. Osim ove trojice na albumu je svirao i Al Di Meola koji je poslije ovog spiritualnog putešestvija izjavio: «Ona je genije, i kao kompozitor i kao izvodac. Njena muzika za mene ima vece znacenje nego obican džez, jer ono što cujem je njena kultura. Cujem Azerbejdžan.» Poslije jednog ovakvog projekta svijet joj je zaista bio pod nogama. Azerbejdžan je još cekao. Vecu pažnju u rodnoj zemlji je zaslužila tek sledecim albumom – 7th Truth, i to ne muzikom, vec omotom. Na njemu do pasa naga Aziza, kosom i rukama pokriva grudi. Više skriva, nego otkriva, ali previše za Azere. Otvorenost prema svijetu koju je personifikovao ovaj omot su donijela i sledeca dva cd-a. Na «Shamans-u» je prvi put izvela jednu kompoziciju bez klavira. U naslovnoj numeri cete cuti perkusije, cvrcke i njen magicni glas. Pokušace poput šamana da vas izlijeci, makar na tren, jer tome služi njena muzika. Naravno, ukoliko joj vi to dozvolite. Iako prepuna simbola, referenci iz nacionalne prošlosti i tradicije u naslovima i po kojoj vokalno-instrumentalnoj numeri, njena muzika je najpitkije džez štivo današnjice, a od njenih ostvarenja pored onoga iz 1995. sa Meolom i ostalima, najprijemciviji i najzreliji je možda njen novi album Contrasts. Prepustite se i uživajte.
DISKOGRAFIJA
Aziza Mustafa Zadeh 1991
Always 1993
Dance of Fire 1995
Seventh Truth 1996
Jazziza 1997
Inspiration – Colors & Reflection 2000
Shamans 2002
Contrasts 2006
Contrasts 2 Jazz Opera 2007
Lujo