Polako se bliži datum 84. dodjele nagrada američke akademije – Oskara. Iako ceremonija, koja se ove godine odigrava 26. februara, sve više liči na modne piste, a najviše materijala daje tabloidima i paparacima, ima i onih koji još uživaju u – reviji filmova. S obzirom na to da se o glavnim kandidatima zbog skupih medijskih kampanja zna gotovo sve, najveće zadovoljstvo pravim filmskim sladokuscima predstavlja onaj dio ceremonije koji donosi nekoliko autsajdera. Naročito je zanimljiv momenat kada se bira najbolji film neengleskog govornog područja. Tada se, po pravilu, može naći makar jedan istinski filmski brilijant. Jugoslovenska kinematografija u užem izboru od pet kandidata našla se šest puta. Cesta duga godinu dana koja je rađena u koprodukciji sa Italijanima, a pod vođstvom režisera Đuzepea DeSanctisa , Deveti krug France Štiglica, Tri, i Skupljači perja Aleksandra Petrovića, Bitka na Neretvi Veljka Bulajića i Otac na službenom putu Emira Kusturice.
Poslijeratne produkcije jugoslovenskih zemalja nijesu bile toliko plodonosne. Prvo je ulazak u top pet, 1994. godine zabilježio makedonski film Pre kiše režisera Milča Mančevskog, da bi se početkom novog milenijuma bosanski kandidat Ničija zemlja Danisa Tanovića okitio ovom prestižnom nagradom.
Za ovogodišnju nagradu američke filmske akademije, do prvog avgusta, koji je krajnji rok za dostavljanje prijedloga, pristigla su 63 filma. Među njima i četiri iz bivše Jugoslavije. Da li će neki od njih ući u najuži izbor i takmičiti se za zlatnu statuu, znaće se 24. januara, kada budu objavljena imena nominovanih u svim kategorijama.
Kada su u pitanju naši kandidati situacija je šarena, no mnogi se slažu ne i previše optimistična. Najzanimljiviji i moguće film sa najviše šanse da dobije nominacije – diskvalifikovan je. Slovenački kandidat Silent Sonata ili Circus Fantasticus zbog „tehničke greške” nije ni dospio u izbor od 63 ostvarenja. Kako izgleda, Slovenci su zaboravili datum predaje, pa su papiri ostali da lutaju po Društvu slovenačkih filmskih umjetnika. Krivicu iz DSFU svaljuju na tek primljenu sekretaricu.
Silent sonata je fantazija bez dijaloga smještena za vrijeme Drugog svjetskog rata, u mjesto koje samo svojim pejzažom govori da je u pitanju ovaj dio svijeta. Bez ijedne riječi, odličnom glumom i prelijepim kadriranjem, režiser Janez Burger je rekao mnogo. Film se bavi temama smrti i života na nesvakidašnji način. Porodica čiju je majku i suprugu odnio rat, kroz neobičnu posjetu cirkus Fantastikusa, nanovo otkriva čari života i činjenicu da – šou ide dalje.
Upravo ova fraza je trebala biti naslov bosansko-hercegovačkog kandidata. Ipak, intervencijom Abdulaha Sidrana, koji je uradio dijalog i poeziju, film je umjesto The show must go on, imenovan Belvedere, po izbjegličkom kampu u kojem se i odvija njegova priča. Žene i poneki preživjeli muškarac su prepušteni svom bolu i nadi da će jednog dana pronaći i sahraniti ostatke svojih najbližih. Jedini akter koji pokušava nekako izaći iz ove kolotečine, to radi ulaskom u Velikog brat(k)a. Režiser Ahmed Imamović je odlučio svoj rad snimiti u crno bijeloj tehnici i samo sekvence iz kuće Velikog brata su kolorne. „Belvedere je film jednog stanja, a nije film direktne akcije”, izjavio je Imamović u jednom intervjuu. ,,Film funkcioniše na više nivoa sukoba, na sukobu crno-bijele fotografije, surove realnosti izbjegličkog kampa i mjesta života tih žena koje odlaze i dolaze sa grobnica. To je i mjesto ‘vrhunske podvale’, odnosno mjesto događanja kuće Velikog brata. Smatrao sam da je turbo folk najveća manifestna opasnost za naše društvo, međutim, pojava Big Brothera je najgroznije što se dešava mladim ljudima.”
Makedonski kandidat Pank nije mrtav je film o malim ljudima i velikim podjelama. Režiser i scenarista Vladimir Blaževski je kroz priču o okupljanju bivših skopskih pank veterana, sadašnjih propaliteta, koji pod okriljem stranih organizacija trebaju zasvirati albanskoj publici u Debru, ispričao prilično istrošenu storiju o „našim” podjelama i pokušajima stranaca da nas uljude.
O hrvatskom i naročito srpskom kandidatu već se prilično zna. Film Danila Šerbedžije 72 sata će pokušati hrvatsku kinematografiju uvesti u pet najboljih ostvarenja u trci za Oskara. Teško da će uspjeti u tome. Film koji počiva na zamršenim porodičnim odnosima među braćom Paripović (režiserovog oca Rada i odličnog Bogdana Diklića) je još jedan u nizu crnohumornih komedija koje produkcije ovih prostora izbacaju redovno u posljednjih pola vijeka.
Debitant iza kamere Dragan Bjelogrlić, čiji je film Montevideo, Bog te video! kandidat Srbije, bez obzira na vjerovatni neulazak među pet najboljih stranih ostvarenja, može biti prezadovoljan. Uz pomoć proslavljenog režisera i scenariste Srđana Dragojevića, Bjelogrlić je uspio snimiti simpatičan porodični film. Skupa produkcija i zanimljiva priča o uspjehu jugoslovenske (čitaj beogradske) fudbalske reprezentacije na prvom svjetskom prvenstvu u Urugvaju 1930. godine oživjela je, makar na kratko, odavno zaboravljene bioskopske sale.
Izuzev slovenačke Silent Sonate, svaki se film, na specifičan način bavi teškim poslijeratnim nasljeđem i dnevnom politikom ovih prostora. Makar to bila i Bjelogrlićeva Srbija nakon Velikog rata, korišćene reference o Hagu, Hrvatima i komunistima asociraju na jedan sasvim drugi sukob.
Jedina bivša jugoslovenska republika koje nema u širem krugu kandidata za Oskara je Crna Gora. S obzirom na nedavno buđenje domaće kinematografije, hajde da se sljedeće godine nadamo i prvom domaćem kandidatu.
Dragan LUČIĆ