Muzika zapada vrlo često kroz noviju istoriju nije bila poželjna. Sjetimo se samo divne minijature koju je u svom Persepolisu, priči o odrastanju u Iranu, ispričala Marjane Satrapi. Znate ono, devojčica ide ulicom, a salijeću je dileri audio kaseta i šapću Aron Meden… Ti i takvi mračni ćoškovi društva su ipak ona mjesta koja su sačuvala zrna normalnosti u jednoj sredini. Baš kao rijetke prodavnice kaseta na crno i kod nas krajem prošlog vijeka. Nešto slično dešavalo se i u Rusiji nakon II svjetskog rata, a pravi heroji nijesu oni koji su kupovali i učili o Bitlisima i Stonsima, pa ni oni koji su ih prodavali, već oni koji su takvu muziku donosili u narod.
Muzika pravljena na zapadu u Sovjetskom savezu nije bila među poželjnijim stvarima. Zabrane su bile rigorozne, a želja za posjedovanjem komada ove i na zapadu često vruće robe je dostizala nebo.
Zabranjena muzika je naravno pronalazila svoj put do sovjetskog tržišta. Najčešće je to bilo preko zemalja koje su gravitirale majci Rusiji. No, osim što su takve ploče bile užasno skupe uz njih je umjesto klasične cenzure išla mnogo veća opasnost. Opasnost zatvaranja za dilere takvog sadržaja. Rizik je bio veliki, a profit nikako vrijedan njega.
Kako bi se zadovoljila glad sovjetske omladine za dekadentnom muzikom zapada nešto se moralo desiti. Tada je na scenu stupio vjerovatno najveći DIY pokret u svjetskoj istoriji muzike. Jedan genije se sjetio da uz malo truda može napraviti kućni rezač ploča. Sa originalne ploče je pravio kopije i njihovom distribucijom lijepo zarađivao. Možda najzanimljiviji dio ove priče je sam nosač zvuka. Muzičku revoluciju u Sovjetski savez donijeli su rentgenski snimci.
U praksi je to izgledalo otprilike ovako – kraj treće smjene u lokalnoj bolnici. Distributer muzike čeka iza ugla dok sanitarni radnik (često poznanik ili saradnik distributera) iznosi kese sa iskorišćenim snimcima u kontejner. Naime, nakon godinu dana skladištenja snimaka, oni su se bacali, jer su spadali u grupu jako zapaljivih materijala. U tri koraka, za džabe, je nabavljen materijal koji će za nekoliko sati na sebi nositi žljebove sa najnovijim pjesmama Džeri li Luisa, Elvisa Prislija i Karl Perkinsa i donositi boje u svijet sovjetskih stiljagija (lovcima stila), ili hipstera ako vam je draže.
Bone music, kako je danas poznata ova „industrija“ je dijete Ruslana Bogoslovskog (1928-2005). Istoriju Lenjingrada i velikog dijela Rusije promijeniće zauvijek kada je konstruisao mašinu koja je mogla rezati ploče. Ispostavilo se da je veći problem naći materijal koji neće biti skup i teško nabavljiv kao šelak i vinil. Nakon saznanja da rentgenski snimci mogu biti nosači zvuka, doduše veoma loši, ali ispostaviće se više nego dovoljni za to vrijeme i taj sistem, Bogoslovski će narezati i distribuirati oko 1.000.000 butlega.
Priča ne počinje tu. Navodno, izvjesni Poljak, Stanislav Filo je u svojoj radnji posjedovao prvi rezač ploča. Telefunkenova mašina je vrlo vjerovatno bila trofej sa fronta. Telefunken je danju zainteresovanima bilježio audio razglednice i slične zapise, dok se iza navučene zavjese noću dešavala prava muzička revolucija. Piratizovano je sve do čega se moglo doći. Etno i romska muzika, džez, bluz, tango… i puštano na tržište po cijeni od jedne ili jedne i po rublje. Jedna od stalnih mušterija bio je i ljubitelj tanga – Bogoslovski koji je svoje česte posjete koristio da izmjeri svaki dio Telefunkenovog rezača. Tako će kasnije uspjeti konstruisati prvu DIY mašinu za rezanje ploča. Bogoslovski će svoj tim pojačati sa prijateljem Borisоm Tajginom (1928 – 2008.) i tako oformiti tim nazvan Banda zlatnog psa, koji će ne samo konstruisati mašinu koja je pravila bolji zvučni zapis od one Telefunkenove, već koja je koristila gorepomenute jeftine materijale.
Ploče su bile velike oko osamnaest santimetara ili ako vam je draže 7 inča i snimane na brzini od 78 obrtaja u minuti. Oblik je prilično proizvoljno formiran makazama. Zapis je bio plitak i rezan samo s jedne strane, a rupe za osovinu gramofona bušile su se cigaretama. Ploče su se mogle koristiti do 10 puta, a shodno tome i cijena bila niska.
Krijumčarilo se sve od jazza i bluesa do zabranjenih i nepoželjnih ruskih folk autora, i od klasike do Beach Boysa. Dvije decenije „muzika sa rebara“ je bila jedini način nabavke zapadnih rokenrol pionira. Zlatno doba rentgen muzike trajalo je od samog kraja rata do šezdesetih godina dvadesetog vijeka.
Popularnost X-Ray Press-a je naravno morala privući pažnju policije, pa su nekoliko godina nakon pokretanja biznisa, oba butlegera uhapšeni i poslani na robiju. Bogoslovski je te 1950. zaglavio na pet godina, dok je njegov prijatelj dobio dvije ekstra godine. Razlog su bile njegove autorske kompozicije.
Kada je Staljin umro 1953. godine, hiljade, neki izvori tvrde i milion, zatvorenika je pušteno iz Gulaga. Među njima i Bogoslovski i Tajgin. Muzička presa je ponovo pokrenuta. No, vremena su se promijenila. Pošto su saznali za „opasnost“ koja vrijeba omladinu sa rentgenizdat snimaka, vlast je pokrenula sopstvenu muzičku industriju. Na njihovim „zabranjenim pločama“ bi se nakon nekoliko sekundi nepoželjne muzike moglo čuti samo upozorenje „Muzičke patrole“ o konzumiranju ovog otrova za dušu. Ubrzo, Bogoslovski, sada pod pojačanim nadzorom, je uhapšen po drugi put i poslat na dodatne dvije godine u Gulag. Šta čovjek radi, nakon te dvije godine – ponovo ono što najviše voli – distribuira muziku. Naravno, treća robija ga je već čekala. Kada je izašao ranih šezdesetih svijet se bio naveliko promijenio.
Kraj ove industrije označiće popularnost kasetnih rekordera koji će tih šezdesetih godina preplaviti rusko tržište. Dotadašnji rentgenizdat sistem biće zamijenjen novim piratskim akcijama koje su ostale poznate kao magnetizdat. Danas se smatra da je tržište koje je nekad pokrivalo oko milion rentgenskih ploča bilo dovoljno veliko i žedno dobre muzike da u sebe primi desetine ako ne i stotine miliona audio kaseta.
Ovo će naravno dovesti i do pojave prvih autorskih bendova kao što su Time Machine – ruska verzija Beatlesa i Aquarium, ali i muzičara koji su uzore nalazili u Hendriksu poput gitariste Aleksandra Ljapina, te post punk benda Kino.
Danas su ove ploče jako rijetke i prilično skupe. E-bay bilježi cijene i do 400 dolara za komad ovakve muzike. No, postoje i oni koji poput Blank City Recordsa i dalje rade muziku na rentgenskim snimcima. Čelnici ove kuće ističu da je ideja za ovaj projekat proistekla iz sjećanja na period hladnog rata i cenzuru umjetnosti koja je vladala u Sovjetskom Savezu. “Decenijama je Sovjetski Savez zabranjivao pop, džez i rokenrol. Tada su muzički sladokusci došli na ideju da ploče snimaju na rendgenskim snimcima, koje su oni popularno nazivali ‘muzika na kostima’. U čast tim inovatorima mi želimo da publici predstavimo upravo te ploče” kažu iz “Blank City Records”.
Priču o Muzici sa kostiju opštepoznatom će učiniti muzičar Steven Coates koji će napisati knjigu The X-Ray Audio, a zatim sa svojim prijateljem – fotografom Paul Heartfieldom snimiti i kratki dokumentarac X Ray Audio Bone Music.
G.D.