“A fanzine (see also: zine) is a nonprofessional and nonofficial publication produced by fans of a particular cultural phenomenon (such as a literary or musical genre) for the pleasure of others who share their interest.” Definicija sa Wikipedije, i nadam se da vam engleski nije baš toliko stran.
Fanzin, od engleskih riječi „fan” (ljubitelj, poštovalac), i „zine”
Sve počinje od undergounda. Eh, underground. Pojedinci će odmah početi da se krste, da kolutaju očima, da se polako pripremaju da batale čitanje jer „underground je za početnike i one koji se nikada nijesu uspjeli dokazati”. Greška dragi prijatelji. U undergroundu leži jako veliki broj nevjerovatno velikih imena, samo ih treba naći, a taj proces jeste ponekad dugotrajan, zamarajući i naizgled beznačajan, ali, kada naletite na bend kao The Chasm, kao domaći Qtera ili Barska Stoka, e onda shvatate pravi potencijal, mogućnosti, veličinu, kvalitet i raznovrsnost undergrounda. U neku ruku, undreground je isto što i mainstream, samo manjih dimenzija, a manji prihodi (hmm, nepostojeći prihodi) i veći napori da se ostane na površini, obezbjeđuju čistotu duše, britku oštricu muzike i neophodnog stava iza svega.
Fanzin je štampani medij nastao u underground krugovima, da ga opslužuje, da opslužuje samoga sebe, kao neodvojivi dio underground podkulture i alternativnih kretanja. Fanzin je isto što i vaše svakodnevne štampane novine, samo što je amaterski časopis pisan od strane entuzijasta, vrlo često pojedinaca koji nemaju veze sa mediskim magnatima, ogromnim prihodima, masovnom kulturom ili manipulacijom tržišta. Fanzinaši su većinom pojedinci, entuzijasti, rječite osobe koje žele da se i njihov glas čuje i onda sve svoje ideje stave na papir, konsoliduju, organizuju, skupe i naprave jedan časopis koji je nekada dosta skroman, a ponekad uspije da zasjeni mnogo veće i poznatije profesionalne pandane. U najvećem broju slučajeva, fanzini su fotokopirane stranice jednog originala, umnožene u stotinjak primjeraka i dijeljeni kao underground štampa. Po cijelom svijetu ih je bilo na hiljade i desetine hiljada. Muzički fanzini, umjetnički, politički … svih mogućih profila, sadržaja, obima, izgleda, boja, pakovani kao običan časopis ili kao kartonska kutija, ili samo uvezani sa malo konca, ili u nekom suludom pakovanju kao kolekcionarska vrijednost. I pored svoje karakteristične spoljašnjosti, ipak, najvažnija stvar u svakom fanzinu je ono što je napisano, i kako je bilo napisano, kako je bilo prezentirano, jer interes i jedina i isključiva želja fanzinaša je da iskreno prenese stanje stvari i da donekle iznese i svoje mišljenje.
Fanzini su glas naroda, ako hoćete revolucionarnu definiciju termina. Ne podliježu strogim zakonima masovnih medija. Ne postoji cenzura, ne polaže se toliko značaja vizuelnom efektu proizvoda, ne polažu se računi strogim rokovima ili zahtjevima urednika ili čitalaca, i piše se o svemu što datog fanzinaša interesuje, bilo da su to lokalni muzički bendovi, politika iz ličnog ugla, kultura ili nekultura okoline, socijalna ili društvena pitanja itd. Jedina granica je mašta i hrabrost fanzinaša koji se upusti u jedan takav pohod, a jeste svojevrsni pohod, jer nemojte misliti da je lako biti fanzinaš – pisati, slagati, štampati, reklamisati i izdavati – sve sam bez podrške ustaljene mediske mašinerije.
Danas ćete teško sresti fanzin koji je prepun blještećih fotografija sa minimumom teksta jednostavno zbog toga što je fanzin izraz osoba koje traže i teže nečemu više, kvalitetnijem. Moderni medijski magnati su u najvećem broju usredsređeni na tiraž i time direktno na zaradu, stoga su reklame uvijek sveprisutne, kao i indirektno (hmm, direkto itekako) uticanje na ukuse i mišljenje čitalaca. U svijetu fanzinaštva je to izbjegnuto u potpunosti i akcenat je na kvalitetu nad kvantitetom. Možete biti skeptični, vaše je pravo, ali to je činjenica.
Znate, tamo osamdesetih godina, informacije o pojedinim underground izdanjima se nisu širile preko interneta, kao što je slučaj danas, i to jednostavno zbog toga što internet, kakav danas znamo, nije postojao. Da, bilo jednom davno, tamo iza sedam mora i iza sedam gora, kada nije bilo interneta, kada nije bilo facebook, myspace, twitter, đa’olji Stumbleupon ili Google. Sve su informacije išle od usta do usta, preko koncerata, preko presnimljenih kaseta (ponavljam – kaseta), preko prišivača, preko časopisa, magazina i fanzina. Bez fanzina i fanzinaške scene bendovi poput Satyricon, Metallica, Emperor, Wu Tang Clan, Cypress Hill … nikada ne bi imali toliko velik i globalan uspjeh koliki danas uživaju, jer su ih jedino fanzini podržavali, njihovim oduševljenjem, njihovim izvještajima sa koncerata, recenzijama. Upravo je Metallica jedan od najpoznatijih primjera jer do “… and Justice For All” albuma nijesu imali podršku niti jednog velikog medija, niti jedan spot ili pjesme na nekoj od radio stanica, a već su bili svjetsko ime sa ogromnim koncertima upravo zahvaljujući i fanzinaškoj sceni koja ih je pratila bukvalno u stopu.
Fanzini u Crnoj Gori
Crna Gora se ne može pohvaliti sa velikom fanzinaškom scenom. Koliko mi je poznato, u ovom momentu, i već jedno pozamašno vrijeme, nemamo niti jedan štampani fanzin. U prošlosti je bilo nekoliko fanzina koji su se izdvajali, ne po masovnosti, ne po pokrivenosti, već po kvalitetu sadržaja, po kvalitetu članaka i samog vizuelnog ugođaja, i tu stojim iza svake napisane riječi, a činjenica da ja stojim iza jednog od njih, ne utiče niti malo na sve rečeno i objektivno rasuđivanje. Kvalitet tih izdanja je bio iznad prosjeka i da je štampa bila profesionalnija, ne bi postojala razlika između tih fanzina i mnogo većih pandana iz ostatka svijeta. Tivatski “StorBerg” (te njegove kasnije reinkarnacije “Prdni pa Uhvati”, “Kontrabandista” i “Bubreg u Loju”), Podgorički “Howler, Highway Rock and Roll”, Barski “Demise”, te Kotorski “Panćofi”, su svi nastali negdje u periodu od 2000/2001 godine, i pokazali da ima talenta, ima volje, ima elana i mašte. Nažalost, nisu se održali, jer, budimo realni, štampanim medijima je odzvonilo i ovakvim oblikom štampe se mogu baviti isključivo entuzijasti sa dosta slobodnog vremena, luksuz koji malo ko ima. No, i pored toga, bili su svojevrsni fenomen koji je pokazao svu raznovrsnost i šarenost, tada još mlade crnogorske alternativne umjetničke scene.
“StorBerg” je bio prvi crnogorski metal fanzin koji je u svojih pet izdanja uspio da predstavi tadašnju jugoslovensku scenu i bio je jedan od rijetkih fanzina uopšte sa kojim se izdavao i promo CD sa pjesmama bendova o kojima je pisano. “May Result” i “Alogija” su se u Crnoj Gori prvi put čuli upravo sa jednog od tih diskova, a intervju sa Quorthon od “Bathory” je svojevrsna kruna s obzirom na činjenicu da je to jedan od rijetnkih njegovih intervjua. Ubrzo nakon “StorBerg” u Baru počinje da izlazi „Demise”, također metal fanzin koji je odmah od prvog broja pucao na visok stilski kvalitet a na drugom izdanju i sa mnogo kvalitetnijom štampom. Nažalost, život mu se i završio sa tim drugim izdanjem. Podgorički „Howler (Highway Rock and Roll)” je izašao u također 2 primjerka i zasigurno je zaslužio da zaživi i duže jer je ekipa iza ovog imena bila talentovana, voljna i radila odličan posao sa pregrštom odličnih intervjua, članaka i recenzija albuma koji su danas klasici, a tada su bili samo još jedna kap u moru izdanja. “Howler” je bio, jeste i biće jedan od meni najmilijih fanzina najviše zahvaljujući entuzijazmu i oduševljenju kojim je radio dvojac koji je stojao iza svih članaka, intervjua, recenzija kao i vrlo jednostavnog ali do maksimuma efektnog sloga i vizuelnog efekta. I za kraj, možda i najslađi fanzin, Kotorski “Panćofi” posvećen svijetu stripa koji je zaživio u vrlo dobrih desetak izdanja i bio jako uspješan projekat nekolicine domaćih strip autora i entuzijasta koji danas imaju svako svoju zapaženu crtačku karijeru.
Skromna ali okrenuta kvalitetu, crnogorska fanzinaška scena može samo da se ponosi postignutim uspjesima.
Nikola Franquelli